Gravferdstale: "Hagen"

 Hagen - 1.Mos.2,8-9

.................... Hagen er død.
Om han og familien faktisk også har ein hage å stelle med heime i Eidsvåg, det har eg ikkje sjekka ut. Om hagearbeid betyr noko for dykk som i dag sørgjer, det veit eg ingen ting om. Men eg veit at no er det vår. Mange av oss finn vegen ut til vår eigen hage, og trivst med det.
Men nokre har hagen klistra fast til seg til ei kvar tid. For det er familienamnet dykkar. Det heitte også han vi no tek farvel med. Han som etter kvart skal gøymast i jorda i den vakre hagen rett utanfor stovevindauga dykkar, nemleg Eidsvåg gravplass.

Eg kan ikkje hjelpe for at tankane mine vart sette i sving då eg fekk vite namnet på han som døydde frå oss. Hagen.

Det handlar om døden. Og døden vart mennesket først kjend med i hagen.
I Paradishagen. I 1.Mos.2,8-9 les vi:Herren Gud planta i gammal tid ein hage i Eden. Der sette han mennesket han hadde forma.  Og Herren Gud lét alle slag tre veksa opp or jorda, forlokkande å sjå på og gode å eta av, og midt i hagen livsens tre og treet til kunnskap om godt og vondt.

Livet starta i ein hage. Her møter vi Adam og Eva. Først Adam. Så Eva, kvinna som vart skapt for at mannen ikkje skulle vere åleine, og for å vere ei hjelp for han. Slik talar Bibelen om dei første menneska. Vi høyrer korleis dei levde i hagen. Vi høyrer om idyllen. Om Gud som går tur i hagen i den svale kveldsvinden.

Bibelens historie om dei første menneska startar i hagen. Mellom alle slags gode tre lever menneska i Paradis, i Eden. Og der veks også livsens tre og treet til kunnskap om godt og vondt.

Men i hagen lever også slangen. Djevelen i dyreskapnad, som lokkar kvinna og mannen til å synda mot Gud. Vi les om syndefallet i 1.Mos. og om dei forferdelege følgjer det får. Først for Adam og Eva. Herren Gud viste dei ut or hagen og sette dei til å dyrka jorda som dei var tekne av, står det. Og det står meir. Her finn vi delar av det ritualet som avsluttar alle gravferder. Det var Gud som sa det då han jaga dei første menneska ut or hagen: «Støv er du, og til støv skal du venda attende.», eller som det stod i bibelomsetjinga vi kjende for nokre år sidan: ”Jord er du, og til jord skal du atter verta” (1. Mos.3,19)

Døden høyrer vi om for første gong i Paradishagen. Men det er ikkje siste gong vi høyrer om døden. Seinare har menneskeslekta bore med seg arven frå Adam og Eva. Den arven som heiter synd. Og løna for det er ingen ting å gle seg over. Løna for synda er all sjukdom, vondskap og djevelskap som vi menneske alle er smitta av, og som vi seinare må dragast med. Alt dette som i yttarste konsekvens fører døden med seg. Det som ingen av oss kjem utanom. Dette som påfører oss slik smerte i form av sorg og sakn når døden hentar våre kjære frå oss. Dette som gjer oss urolege og redde for det faktum at ein gong er det min tur til å døy. Eller din tur.

Døden møter vi i hagen. Men i hagen møter vi også ein som kjempar mot døden.

I angst og med sveittedråpar som renn som blod i ansiktet møter vi Jesus i ein annan hage: Getsemanehagen. Her bur han seg til det som snart skal møte han: svik og fangeskap, ei latterleg rettssak og grufull tortur. Og ikkje minst døden. Døden som bøter på skaden frå Adam og Eva sitt syndefall. Døden som sonar for dine og mine syndefall. Døden på krossen som vert til ei oppreising for ei heil menneskeslekt som må leve med døden som den siste fienden heilt fram til han ein gong gjer alle ting nye.

I Getsemanehagen gjev Jesus seg heilt over i Guds hand. Også han er redd for å døy. Men han ber likevel slik vi alle skulle lære oss å be:  ”- ikkje som eg vil, berre som du vil” (Matt, 26,39)

Det Jesus gjorde då han døydde, og endå meir: Då han tre dagar seinare stod opp att or grava, det gjev håp til alle oss som har fått døden tett inn på oss. Det gjer at Guds ord til dei første menneska som lydde ”Jord er du, og til jord skal du atter verta”; desse orda får ei tilføying når vi nyttar dei ved alle gravferder. Då legg vi til med håp: ”Av jorda skal du atter stå opp”

Vi trur at det Jesus gjorde då han gav seg over i Guds hand i Getsemanehagen og seinare vart krossfest på Golgata, og då han stod oppatt or grava dei la han i då han hadde anda ut på krossen - ei grav som også låg i ein hage (Johs 19,41-42); at alt dette skal verte den truande kristne til del. Også vi vonar på ei oppstode.

Og vi vonar på nytt liv. På ei nyskapt jord.

Også der kan vi rekne med at det skal vere ein hage. For slik vi på Bibelens første sider, i 1.Mos., kan lese om hagen i Eden, Paradishagen, og om livsens tre som veks der, slik møter vi treet att i Bibelens siste bok, Johs. openberring. 

Ved ei elv er det planta. Dette er treet som ber frukt tolv gonger i året. (Johs. opb. 22,2)  Treet som symboliserer det fullkomne livet. Slik som det ein gong var fullkome i Guds hage, slik skal det atter verte det i oppstoda og det nye livet. Det evige livet.

Dette er håpet den kristne kyrkja kan forkynne når døden gjestar oss. Det handlar om at ein gong skal vi gå inn i den store våren med den uendeleg vakre hagen. 

Der det er sol og mildvêr. Der hagen alltid er grøn. Der blomane alltid blømer. Der lauvet ikkje visnar og fell dødt til jorda slik vi menneske også gjer det i det tilværet vi kjenner her og no.

I det fullkomne, evige livet kan vi hauste kvar månad året rundt, vi slepp å luke ugras og vi treng ikkje bry oss om skadedyr, korkje brunsniglar som et opp nye plantar, eller slangar som fører menneska til synd og fråfall.
Vi ser fram mot, og håpar på, ei oppstode som vil ta oss tilbake til slik det var der livet starta, då alt ein gong var godt; i Paradishagen.  
AMEN.

- eg har elska dykk

4.s. i påsketida. II. 22.april 2018
Hamre kyrkje
Johs 13, 30-35

Til alle tider har det vore det vi på godt norsk kallar for ”møkkajobbar”. Arbeid det knyter seg lite prestisje til. Ofte er det arbeid som er lågt betalt. Det kan gjerne òg vere tungt og slitande arbeid. Men det er ting som må gjerast. Om det ikkje vert gjort, stoggar samfunnet opp. Difor er det så synd at den type arbeid har så negativ klang. Det er leit at så få vil gå inn i dette.

Som sagt – slik har det vore til alle tider. Også på Jesu tid.
Ein av møkkajobbane den gongen var eit arbeid fine folk overlet til tenarar og slavar; nemleg å vaske føtene til gjestar som kom på besøk i ein heim. Gjestane steig inn i huset, støvete og sveitte og med skitne føter som i opne sandalar hadde traska på gater og vegar som så langt frå var reine og skinande.
Då var det vanleg at slavane og tenarane kom til. Dei hadde med seg vaskefat og handdukar og gjorde ein av møkkajobbane i tida – fotvaskinga.

På denne søndagen møter vi Jesus slik det er fortalt om han i det 13.kap i Johs.evang. Han er i ein viktig samtale med læresveinane.
Men vi har ikkje lese det som er fortalt i innleiinga av dette kapitlet. Der står det å lese om korleis Jesus utførte denne møkkajobben. Han – meisteren og herren – la seg på kne framfor læresveiane og vaska føtene deira. Den eine etter den andre vaska han. Han vaska Peter til protestar og diskusjon. Han vaska dei andre. Han vaska Judas. Svikaren. Judas som han så sette seg til bords med og delte brødet med, nattverdbrødet, før Judas strauk på dør for å gjere si vonde gjerning. Svike Jesus. Peike han ut og gje han over til soldatane for tretti sølvpengar.

Dette er bakteppet eller bakgrunnen for samtalen vi i dag har lese. Samtalen mellom Jesus og læresveinane hans. Samtalen der Jesus kjem med dei utfordrande orda:
”- Eit nytt bod gjev eg dykk: De skal elska kvarandre. Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre. På det skal alle skjøna at de er mine læresveinar: at de har kjærleik til kvarandre.»

Elske kvarandre. Det er eit bod. Slik vil Jesus at vi skal leve i lag. Vi skal elske kvarandre.

Kristendom er kjærleikens religion. Kristen tru er å tru på han som elska. Høgare og sterkare enn nokon har gjort, elska Gud. Gud elska ved å ofre. Gud elska ved å ofre Jesus – sin einaste son for menneske som rett og slett ikkje var elskverdige.
Og slik Gud elska, slik elska også Jesus.  Jesus demonstrerte for oss kva kjærleik betyr. Det er så mykje meir enn ord. Det er så mykje meir en kjensler. Å elske er noko aldeles anna enn erotikk, sjølv om mange vil kople nettopp desse to omgrepa saman.
De skal elska kvarandre. Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre.

Åra har gått sidan den fæle terroren ramma oss på Utøya og i Oslo i 2011.
Vi veit at nettopp her på Osterøy fann vi offer for desse ugjerningane.
Men eg trur likevel at mange av oss enno hugsar eit kort sitat som gjekk verda over nokre dagar seinare. Kronprins Haakon heldt ein fabelaktig god tale ein av dei første dagane etter at mannen med hatet hadde gjort sine ugjerningar.
«I kveld er gatene fylt av kjærlighet»  sa kronprinsen den gongen. Og Haakon snakka sant, akkurat den dagen.

Men er orda hans sanne i dag, snart sju år seinare? Er det kjærleik som fyller mannen i gata i dag? Er det kjærleik vi viser kvarandre?

Jesus viste oss kva sann kjærleik er. Først ved å gjere ein møkkajobb som få likte å gjere. Men deretter – og langt sterkare – ved å gå i døden for alle menneske, både for dei som elska han og for dei som hata han.
Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre.

Slik Jesus viste oss det, slik skal også vi gjere!

Kva gjer vi? For det første: Mange av oss gjer rett og slett ikkje møkkajobbane. Vi er for fine til det. Vi giddar ikkje. Vi orkar ikkje. Sjølv om det er viktige jobbar som nokon må gjere til beste for fellesskapet vi alle nyt godt av, så nektar mange å jobbe med det dei opplever som lite attraktivt.  Vi går heller på NAV.
Men endå verre: Det kjem folk til oss som meir enn gjerne vil gjere det mange nordmenn synest dei er for gode til. Folk frå land nær oss, eller folk frå land langt borte. Folk som ber til vår felles Far i himmelen og folk som ber til Allah. 

Og når dei kjem, bl.a for å gjere jobbar vi ikkje vil gjere sjølve,  møter vi dei ofte på uanstendig vis. Vi møter nokre av dei utan velkomst. Utan kjærleik. Av og til med hat.

Set deg ned ved PC’en din når du kjem heim. Klikk deg inn på eit avisoppslag som omhandlar innvandrarar, og sjå kva folk skriv i kommentarfeltet. Ikkje ein og annan skribent. Men flokkar av folk.  Mykje av dette har ei form som eg ikkje vil sitere frå ein preikestol i ei kyrkje. Men du kan lese det sjølv – om du orkar.

"I kveld er gatene fylt av kjærlighet" sa kronprins Haakon.
Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre, sa Jesus.

Frå kyrkja si side er vi framleis stolte over det vi såg av det norske folk i møte med terroren.
Og i dag er det heldigvis slik at eit stort fleirtal av folket med glede ser at det blømer rundt oss når vi får kollegaer på kontoret ved sida av mitt, som ekspeditørar i butikken, eller som sjåfør på bussen vår; kollegaer som kom hit utanfrå og som hjelper oss med å gjere landet vårt til ein endå betre stad å bu. Ikkje berre ved å gjere møkkajobbane for oss, men like mykje for å fylle opp dei tomme rom der arbeidskraft trengst, og for å gjere samværet rikare for oss alle.

Dette er å elske kvarandre. Å helse velkomen, Ta i mot med opne dører.
Men det er mykje meir som også handlar om å elske kvarandre.

Kyrkjemøtet vart avslutta i veka som gjekk. Ved avslutninga av kyrkjemøtet den 16.april, var det siste dei gjorde å sende ein gripande og samrøystes resolusjon til vår statsminister. Denne hadde overskrifta «Vis gjestfrihet»
Eg vil sitere litt frå dette som vårt topporgan i kyrkja vår nettopp har lagt inn over oss alle gjennom denne meldinga til statsministeren:

Europa lammes av økende fremmedfrykt. Gjerder settes opp. De fleste kommer seg ikke videre. Redde og slitne drives de fra skanse til skanse. Flyktningkrisen er ikke i Norge. Vi tok imot ca. 3000 kvoteflyktninger i fjor. Flyktningene kommer til Hellas, Italia, Libanon, Uganda og andre naboland til de konfliktfylte områdene.
…
Kirken er en håpsbevegelse. Den skal være en protestbevegelse mot urett. Det er mange som er redde, men den oppstandne Jesus sa til sine disipler: Frykt ikke! Fatt mot!
I en verden der mange lider er ikke svaret å distansere seg fra lidelsene og bygge murer. Kirken kan ikke leve med det!
………..
Derfor sier vi til folk og menigheter:
Vis gjestfrihet! Vær håpets stemme og hender!
Vis mot og engasjement, i lokalsamfunnet og i samfunnsdebatten!
Kjære statsminister:
Vær modig! Vis gjestfrihet i ord og handling. Sørg for en anstendig flyktning- og asylpolitikk.
Det dere gjør mot en av disse mine minste gjør dere mot meg, sa Jesus til oss.

Så tilbake til det vi har lese i tekstordet i dag:

Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre, sa Jesus.
Lista ligg høgt når vi skal elske kvarandre. Han elska ved å gå i døden for oss. Han elska ved å bere syndene våre med seg inn i dommen. Han elska med ei kraft som var stor nok  til å vinne over dødsriket og kreftene der og stige ut  att i lyset og dagen frå gravmørket.
 Ein slik kjærleik er overmenneskeleg. Den er guddommeleg. Ingen av oss vil makte fullt ut å elske slik.

Men utfordringa frå Jesus er der like fullt. Vi skal ikkje flytte lista lågare. Vi skal heller strekkje oss høgare. Mot det fullkomne. Dit når vi ikkje før Jesus i sin nåde tek oss inn i sitt evige rike.

Til det skjer skal vi lytte til Meisterens ord. Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre

Og så skal vi minnast orda til han som ein gong skal verte kongen i landet vårt:
” I kveld er gatene fylt av kjærlighet”

 I dag og i kveld og i morgon må vi fylle gater og vegar, heimar og hus, kyrkjer og nasjonar med kjærleik. Det er bodet frå Jesus som i dag fornyar sitt kall til at vi skal vere hans læresveinar: ”- Eit nytt bod gjev eg dykk: De skal elska kvarandre. Som eg har elska dykk, skal de elska kvarandre. På det skal alle skjøna at de er mine læresveinar: at de har kjærleik til kvarandre.»

Amen

Gjennom porten

3. søndag i påsketida II. 15.04.2018
Biskopshavn
Johs. 10,1-10

Av og til skjer det noko som ein hugsar lenge.
Mange av oss hugsar framleis den gamle paven. Eg tenkjer ikkje på den gamle tyske paven som enno lever. Men den gamle polske paven, Johannes Paul 2. Han døydde i påska i 2005.

Då dei som stod ved dødsleiet hans forstod kva veg det gjekk, sende Vatikanet ut ei kort melding som eg den gongen merka meg, og som eg tenkte: Dei orda må eg hugse.
Så enkle. Så vakre, ved inngangen til påskehelga det året:

”I natt åpner Kristus døren for paven”

Orda er truleg formulerte av ein eller annan kardinal i den katolske kyrkja.

Men kan det seiast vakrare om eit truande menneske som ligg for døden?

Kristus opnar døra.

Han som har stått i sentrum som sigerherren over døden gjennom påska vi har lagt bak oss, han opnar vegar gjennom døden og inn til sitt evige rike.

Det er nettopp om dette det handlar i det som er preiketekst i kyrkjene våre denne søndagen også.

I preiketeksten har vi altså lese kva Jesus seier om seg sjølv: «Eg er porten inn til sauene. Den som går inn gjennom meg, skal verta frelst»

Eg har lese denne teksten fleire gonger, og synest at den er ein smule forvirrande. Det er så mange moment som vert kasta fram. Vi les om han som skulle vere hyrding, men som er ein tjuv og ein røvar og som aldri brukar porten, men som vel andre vegar når han skal inn til sauene.

Vi høyrer om ein portvaktar, og om ein sann og ekte hyrding som går føre og leier sauene sine.
Og så les vi altså at Jesus kallar seg sjølv for porten, eller døra, som det tidlegare stod i bibelteksten. Porten inn til sauene.

Og den same Jesus kallar seg ikkje berre for døra, men også for den gode gjetaren, den gode hyrdingen, i dei versa som startar der vår preiketekst sluttar.

Det er altså veldig mange innfallsvinklar til sjølve teksten.
Vi kan ikkje drøfte alt som står der.

Men eg vi seie noko om to ting: Først dette: Jesus er porten eller døra. Ein port inn til det evige. Til det gode. Til det trygge. Gjennom han må vi gå i følgje med den gamle paven frå Polen. Frå hans kyrkje kunne dei seie då han skulle dø:
”I natt åpner Kristus døren for paven”

Jesus er porten som fører inn til det evige livet. Det som er ei opning i dødens trugande vegg. Ingen kan kome gjennom veggen som skil dette livet og det evige livet hjå Gud på andre måtar enn å gå gjennom porten eller døra som Jesu omtalar slik: : Eg er porten. Den som går inn gjennom meg, skal bli frelst,

Det Jesus formidlar til oss gjennom desse orda er langt på veg det same som vart uttrykt mens ei heil verd venta på at paven skulle døy: "I natt åpner Kristus døren for paven!"

Det skin eit forventningsfullt lys frå desse orda. Vi skimtar noko uendeleg vakkert gjennom ei open dørsprekk. Vi skimtar det evige. Vi veit ikkje heilt korleis det er der inne, men vi forstår at bak den døra finn vi dei frelste. Den som går inn gjennom meg, skal verta frelst, seier Jesus.

I dag var vi vitne til ein annan som vart boren gjennom porten. Ikkje fordi han skulle døy. Men fordi livet ligg framfor det vesle dåpsbarnet. Vi bar han gjennom den porten som heiter dåpen, inn til eit livssamfunn med Jesus, som vi må be om skal vare til dette barnet vert like gammal som dei fleste er, som døyr frå oss.

Gjennom dåpen vart denne guten ein del av den flokken som Jesus med litt kronglete ord kallar for flokken som skal vaktast og vernast. Lik sauer som kjenner røysta til gjetaren og følgjer han på trygge og gode stigar.

Til denne flokken høyrer vi alle som er døypte i Jesu namn som er ein del av hans kyrkje.

Til alle oss vil eg  peike på det andre hovudpunktet som er viktig for meg å understreke nå eg har lese dette avsnittet frå Johs. 10.
Det står noko om ein framand gjetar. Ein som sauene ikkje kjenner, og som dei ikkje vil følgje.
Slik vil dei etter kvart hamne på ville vegar.
Ikkje berre den eine sauen, men kanskje heile flokken.

Sjå på biletet på framsida av gudstenesteprogrammet i dag.
Det er eit måleri som er meir enn 160 år gammalt, frå England. Dette vakre nabolandet vårt som har ein slik mektig kystnatur.
Eg har gått fotturar i engelske nasjonalparkar og blir mektig imponert over klippene. Eg har stått på kanten av dei hoggbratte bergknausane som styrtar i havet nedanfor.
Og der kunne eg også sjå sauene som beitar på slike stader. Dei syntes å vere tallause.

William Holman Hunt måla sauer på beite ved «Our English Coasts». Ein heil flokk. Det ser ut til at dei har det fint. Dei beitar på fruktbare område. Blomstene er fine i fargane. Men klippene er der også. Stupbratte. På kanten av desse har saueflokken vagla seg. Utan å forstå fårane ved å vere akkurat er.

Ein som ikkje er der på måleriet er gjetaren. Hyrdingen.
Er det fordi det er ein framandkar som sauene ikkje vil følgje?
Og så tar dei i staden ut på eiga hand. Det er ikkje berre ein einsleg sau som kan berast heim på gjetaren sine skuldrer, slik søndagsskulemotivet av den gode hyrding gjerne framstiller det. Her er ein heil saueflokk på farlege avvegar.

Eg såg dette bilete på trykk i Vårt Land no sist fredag.
Med ein gong eg såg det, tenkte eg: Er dette situasjonen for vår kyrkje nett no?
Ein flokk av slike som høyrer Jesus til. Slike som gjekk inn gjennom den rette porten og vart ein del av hans truande flokk då vi vart døypte.
Men på vår veg fram gjennom livet har vi på ein eller anna måte rota oss bort frå gjetaren vår. Vi har høyrt framande stemmer som kalla på oss. Vi kom bort. På avstand. Vi høyrer ikkje lenge på han som er den gode gjetaren som er villig til å ofre livet for mi skuld, for di skuld.

Eg sa at eg har stått på slike klippekantar i England som dei vi ser på det gamle maleriet. Ja, der eg stod var det faktisk endå høgare og endå brattare enn det vi ser på bildet.

Berre tanken på å ramle utfor gjev meg sug i magen.

Eg har litt sug i magen på vegne av oss alle i den tida vi lever i.
Eg vågar ikkje å tenke tanken heilt ut når eg vert teken med på tur av ein kunstnar til den engelske kysten akkurat i dag.
Saueflokken er så tydeleg. Ikkje noko nonfigurativt, vanskeleg tilgjengeleg bilete.
Men tankane det skaper når eg samstundes veit at Jesus kallar sin flokk, si kyrkje, nettopp for sauer, dei tankane gjer i alle fall at eg ikkje sovnar i likesæle akkurat i dag.

I staden vender eg tilbake til bibelteksten.

Det står om ein port. Ein port, eller ei dør, som er eit bilete på Jesus.
Eg takkar for at nokon ein gong bar meg gjennom den porten då eg for mange år sidan vart døypt.
Eg er innanfor, og skjerpar hørselen for å høyre kva gjetaren der inne, på den andre sida av porten seier. Det må vere den rette hyrdingrøysta. Den som kalla på meg den aller første dagen.

Han seier noko om å følgje han.

Eg ser framover. Eg veit ikkje kor langt det er til vegs ende. Men eg veit at også der er det ein port.
Eg ber gjetaren føre meg trygt dit. Eg ber om at korkje eg eller andre i flokken må hamne utanfor stupet.
Eg ber om at eg kan kome inn dit eg trur paven fann vegen for mange år sidan. Mange andre har gått gjennom porten, både før og seinare.
Ein gong må det lyde når eg skal nærme meg målet, porten: «»I natt vert døra opna for…»

AMEN